Trong thế giới tài sản số, chỉ cần một cú click sai, hàng tỷ đồng có thể "bốc hơi". Sau vụ AntEx của Shark Bình cùng hàng loạt vụ việc lừa đảo trong thế giới tiền số, Dự án ChainTracer – chương trình truy vết các vụ việc lừa đảo và gian lận trên mạng lưới Blockchain do Hiệp hội Blockchain và Tài sản số Việt Nam khởi xướng – vừa công bố loạt case study điển hình cho thấy mức độ tinh vi và đa dạng của các chiêu trò đang hoành hành.
Từ "rug pull" đến "pig butchering": công nghệ và tâm lý song hành
Theo ChainTracer, các mô hình lừa đảo trong tài sản số hiện nay được chia thành hai nhóm chính: lừa đảo thuần công nghệ và lừa đảo tâm lý kết hợp công nghệ.
Với nhóm đầu tiên, thủ đoạn phổ biến nhất là "rug pull" – những dự án kêu gọi đầu tư, tạo thanh khoản, rồi bất ngờ rút toàn bộ tiền và biến mất. Trường hợp Squid Game Token (SQUID) là ví dụ kinh điển: token này từng gây sốt nhưng không cho phép người dùng bán, giúp nhóm phát triển thu về hơn 3,3 triệu USD trước khi "bốc hơi". Tương tự, SafeMoon (SFM) và Iron Finance/TITAN từng khiến nhà đầu tư mất hàng trăm triệu đến hàng tỷ USD chỉ trong vài giờ.
Ở nhóm thứ hai – "lừa đảo tâm lý" – các đối tượng kết hợp yếu tố cảm xúc và công nghệ để đánh vào lòng tin. Điển hình là mô hình "pig butchering" (mổ heo): kẻ gian tạo dựng mối quan hệ tình cảm hoặc cơ hội đầu tư, rồi dẫn dụ nạn nhân chuyển tiền vào nền tảng crypto giả. Mới đây, Bộ Tài chính Mỹ (OFAC) đã trừng phạt Funnull Technology (Philippines) vì hỗ trợ các nhóm tội phạm dựng hàng trăm nghìn trang web lừa đảo theo mô hình này, gây thiệt hại hơn 200 triệu USD.
Ponzi biến tướng: hàng chục nghìn người sập bẫy "làm giàu nhanh"
Một hình thức phổ biến khác là Ponzi/đa cấp (HYIP/MLM) – đánh vào tâm lý "đầu tư ít, lời nhiều". ChainTracer ghi nhận hàng loạt vụ việc tại Việt Nam, trong đó có mô hình lừa đảo lên tới 10.000 tỷ đồng.
Các nhóm này thường livestream khoe lợi nhuận, dùng thông điệp "cho đi để nhận lại", tạo cảm giác uy tín bằng cách liên kết với ví Web3 nổi tiếng như Safepal hay Metamask qua DApp giả. Người dùng nạp BUSD (một loại stablecoin) sẽ bị chuyển sang token nội bộ không có giá trị thực, từ đó bị cuốn vào trò "pump – dump" (thổi giá rồi bán tháo).
Sinh viên mất 7 tỷ vì "văn bản du học giả" – mặt tối của công nghệ
Không chỉ dừng ở lừa đảo đầu tư, công nghệ blockchain còn bị lợi dụng để tạo niềm tin giả tạo trong các lĩnh vực khác. ChainTracer dẫn trường hợp một sinh viên Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch bị lừa 7 tỷ đồng sau khi nhận được "văn bản du học Đức" có con dấu và chữ ký giả mạo của Phó Hiệu trưởng. Gia đình chuyển tiền nhiều lần "để sao kê tài khoản lọt top học bổng", đến khi phát hiện thì kẻ gian đã biến mất.
5 dấu hiệu nhận diện "bẫy" đầu tư tiền số
ChainTracer khuyến cáo người dùng cảnh giác với 5 dấu hiệu nguy cơ cao:
- Hứa hẹn lãi suất trên 15%/năm.
- Thiếu thông tin công khai, truyền thông mập mờ.
- Đưa ra "cơ hội đầu tư" trong lĩnh vực mà nhà đầu tư không hiểu rõ.
- Có dấu hiệu bất thường về bảo mật (qua công cụ T.E.S.T.S).
- Được giới thiệu bởi nhóm đa cấp, KOL hoặc người mới quen.
Các chuyên gia của ChainTracer nhận định: "Điểm chung của các vụ lừa đảo là đánh vào lòng tham và sự cả tin. Công nghệ chỉ là công cụ – kẻ gian dùng nó để tạo niềm tin giả." Dự án ChainTracer đang phối hợp cùng các tổ chức trong và ngoài nước để xây dựng cơ sở dữ liệu truy vết blockchain, hỗ trợ cơ quan chức năng nhận diện và cảnh báo sớm các mô hình lừa đảo mới.
